Urban Africa – kongijska subkultura Sapeur

Subkultura miejska, która tylko z pozoru wydaje się być daleka, obca, egzotyczna. Anita Wasik i Karolina Marcinkowska zaprosiły na spotkanie poświęcone afrykańskiej subkulturze Sapeur – zjawisku opartym na określonej modzie i stylu, poszukiwanie własnego, niepowtarzalnego stylu w oparciu o muzykę i specyficzny język, ale też nabudowaniu wspólnoty.

Stowarzyszenie Amantów, Pedantów i Elegantów – tak brzmi w wolnym tłumaczeniu nazwa jednej z bardziej intrygujących subkultur miejskich w Afryce. Wychodzi poza wszelkie schematy związane z postrzeganiem tego, co „się nosi” i jak „się żyje” w Afryce, wprowadza w zakłopotanie tych, którzy sądzą, że szaleństwem jest kupno za cztery pensje jednej marynarki Paula Gaultiera czy Louis Vuittona…

La Sape (skrót od Société des Ambianceurs et des Personnes Élégantes), narodziło się w Brazzaville, stolicy Konga, i wbrew pozorom nie ogranicza się jedynie do paradowania w markowych garniturach, kolorowych skarpetkach czy szpanowania dandysowskimi dodatkami. „It’s not the cost of the suit that counts. It’s the worth of the man inside it” – to slogan wypowiedziany przez jednego z tańczących Sapeur uwiecznionych w reklamie piwa Guiness, dzięki której subkultura ta stała się popularna na całym świecie.

Przynależność do Sapeur określana jest przez określony sposób bycia wśród ludzi. Definiuje tożsamość miejską, wiąże się z wyrafinowanym savoir-vivre’em i z konkretnymi zasadami, łączy się z kulturą popularną i określoną tradycją muzyczną. Niezmiernie ciekawe są źródła tej subkultury: fascynacja bohaterami ze spaghetti westernów (Django i Buffalo Bill), dążenia emancypacyjne Kongijczyków ujawniane za czasów kolonialnych, wreszcie – bunt wobec strojów „narodowych” narzucanych przez dyktatora Mobutu Sese Seko.

Podczas prelekcji zobaczyliśmy „kultowe” dla Sapeur wideoklipy (w tym występy „papieża” Le Sape – Papa Wemby oraz współczesny hip-hopowy remix słynnego „Indipendence cha cha” z 1950 roku), poznaliśmy dekalog Sapeur, przyjrzeliśmy się z bliska filozofii „sapologie”. Podczas dyskusji rozmówcy zastanawiali się, jak wielkie znaczenie miała i ma nadal muzyka w polityce kongijskiej i na ile moda może służyć do kształtowania własnej tożsamości i więzi międzyludzkich w wielkim mieście.

Do udziału w programie Otwarty IKM zachęciły mnie działania Instytutu Kultury Miejskiej oraz to, że tematyka „miejska” prelekcji wpisuje się w kontekst działań IKM – opowiada organizatorka.- Wybór Sapeur nie jest przypadkowy – są oni rozpoznawalną na świecie i zaskakująco zakorzenioną w historii kolonialnej i współczesnej Afryki grupą, która skutecznie obala większość stereotypów o Afryce.

O prowadzącej:

dr Karolina Marcinkowska – doktor antropologii, pomysłodawczyni inicjatywy AFRICA REMIX – nowe zjawiska społeczno-kulturowe Afryki Subsaharyjskiej i realizatorka projektów z zakresu sztuki (głównie współczesnej) i kultur Afryki. Asystentka kuratorów i organizatorka wydarzeń edukacyjnych związanych z Afryką postkolonialną, komunikacją międzykulturową i antydyskryminacyjną (warsztaty „Afryka bez maski”, prelekcje, spotkania) m.in. w ramach wystaw w Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski w Warszawie („El Hadji Sy. Na początku myślałem, że tańczę”), Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie („After Year Zero. Uniwersalizm i geografie współpracy”), Galerii Arsenał w Białymstoku, MEG w Genewie, Museu Santander Cultural w Porto Alegre. Realizowała projekty edukacyjne i artystyczne m.in. w Ghanie, Kenii, Brazylii, na Madagaskarze. Ostatnio współpracowała m.in. z Akademią Sztuk Pięknych w Gdańsku, Instytutem Studiów Międzykulturowych UJ, Polskim Towarzystwem Afrykanistycznym, Katedrą Języków i Kultur Afryki UW, Wrocławskim Centrum Rozwoju Społecznego, Helsińską Fundacją Praw Człowieka, Stowarzyszeniem Otwarta Rzeczpospolita.

O organizatorce:

Anita Wasik – adiunkt na Wydziale Grafiki Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku. Prowadzi Pracownię propedeutyki projektowania książki oraz Pracownię projektowania dla kultury. Projektantka graficzna, specjalizująca się w projektowaniu dla instytucji kultury. Zajmuje się tworzeniem identyfikacji, wystawiennictwem, a także projektowaniem książek i katalogów. Współpracuje m.in. z Teatrem Miniatura w Gdańsku, Muzeum Miasta Gdyni, Instytutem Kultury Miejskiej, Festiwalem Literacki Sopot czy Muzeum Emigracji w Gdyni. Laureatka wielu międzynarodowych konkursów na plakat.

Projekt został zrealizowany w kwietniu 2019 r.